۷ نکته خواندنی یک فیلم ماندگار

مراتع سبز (مارک کانلی، ویلیام کیگلی)، پسر خدا (کریستوفر اسپنسر)،آخرین وسوسه مسیح (مارتین اسکورسیزی) ، از آخور تا صلیب: عیسی ناصریه (سیدنی اولکات)، انجیل در ابتدا (جان هیستون)، بهترین داستانی که تا حال گفته‌شده (جورج استیونز)، داوود و بث شبع (هنری کینگ) ،ده فرمان (سیسیل ب دومیل)، رنگ صلیب (ژان کلود لامار)، انجیل یوحنا (فیلیپ ساویل)، سلیمان (راجر یانگ)، سلیمان و سبا (کینگ ویدور) ،عیسی (پیتر سایکیس، جان کرش)، عیسی (راجر یانگ) ،پادشاه پادشان (نیکلاس ری) و نوح (دارن آرنوفسکی) با چالش‌های بزرگ ادیان مذهبی مواجه بودند اما سینماروهایی که عادت کلیسا، کنیسه رفتن را در روزهای شنبه و یکشنبه ترک کرده بودند تماشای چنین فیلم‌هایی را می‌ستودند و نمایش چنین آثاری سینما برای آن‌ها حکم عبادتگاه را داشت.

برداشت اول|زندگی تراژیک کارگردان

درباره پیامبر اسلام، حضرت محمد مصطفی (ص) در تاریخ سینما تنها یک فیلم ساخته شد. این فیلم را مصطفی عقاد تهیه‌کننده و کارگردان سرشناس هالیوودی ساخت. وقتی درباره او و فیلم پیام (محمد رسول‌الله) بنویسیم به‌ناچار نمی‌توانیم تراژدی مرتبط بازندگی او را نادیده بگیریم. نوامبر ۲۰۰۵ «عقاد» و دخترش «ریما» وقتی در هتلی در عمان در یک جشن عروسی شرکت داشتند، براثر یک عملیات تروریستی جان خود را از دست دادند. یک بمب‌گذار انتحاری وارد مهمانی شد و آب‌پرتقال سفارش داد و سپس کمربند انتحاری‌اش را منفجر کرد و چندین نفر در آن انفجار کشته شدند. تراژدی پایانی زندگی عقاد طنزی بدشگون در متن خود نهفته دارد. آنان کسی را ترور کردند که یک طرفدار دو آتشه دین مبین اسلام بود و صراحت اسلامی‌اش باوجود سال‌های کار کردن در غرب لیبرالیزه نشد.

سام پکین پا کارگردان مشهور هالیوودی که عقاد مدت‌ها دستیارش بود، درباره‌اش می‌گوید او از همان مسلمانان کاریزماتیکی است که با زبان نرم اما نافذ سخن می‌گوید و کمتر حرف می‌زند اما مخاطبش را با چند جمله میخکوب می‌کند.با توجه به تراژدی رخ‌داده در آخرین برگ زندگی این کارگردان شهیر هالیوود باید گفت او بخش مهمی از زندگی حرفه‌ای اش را وقف خنثی کردن افکار رادیکال علیه عرب‌ها و مسلمانان کرده بود و در کرانه مدیترانه به‌عنوان یک روشنفکر شرقی درجه‌یک شناخته می‌شد. او تهیه‌کننده موفق فیلم‌های هالیوین بود که به‌صورت یک سریال سینمایی ساخته شد و آخرین نسخه از این سریال سینمای اخیراً روانه روانه پرده سینماها شده است. اما در میان آثار عقاد فیلم پیام (محمد رسول‌الله) و شیر صحرا دو پروژه حماسی گران‌بها محسوب می‌شود.

برداشت دوم|مخالفت سعودی با فیلم

عقاد در حین پیش‌تولید فیلم «محمد رسول‌الله» در کمال تعجب می‌دید که گروهی افراطی عملاً و علناً دشمنی شان را ابراز می‌کنند. هفت سال طول کشید که عقاد توانست هزینه ساخت فیلم «محمد رسول‌الله» را تهیه کند و بتواند زندگی پیامبر بزرگ اسلام را به‌گونه‌ای به نگارش درآورد که شیعه و سنی بر محتوای آن توافق داشته باشند. بااین‌حال بازهم این فیلم طی ۵ دهه موجب خشم و سرزنش متعصبان تندرو بود. وقتی‌که فیلم در سل ۱۹۷۷ اکران شد گروهی از مسلمانان حنفی مسلح، به چند ساختمان در واشنگتن دی سی یورش بردند و حدود صد نفر را گروگان گرفتند. در این میان یک خبرنگار و یک پلیس هم کشته شد. یکی از خواسته‌های آن‌ها نابودی فیلم «محمد رسول‌الله» بود.

مصطفی عقاد قصد داشت شخصیت پیامبر اسلامی را به غربی‌ها معرفی کند و باورهای غلط را در مورد دین مبین اسلام از میان بردارد؛ کاری باشکوه و باعظمت با فیلمی بزرگ و خالصانه. هدف دراماتیک عقاد ساختن فیلمی شبیه عیسی ناصری ساخته فرانکو زفیرلی بود. او به عقاید و اصول مذهب اعتقاد داشت و این اعتقاد را در در متن و محتوای فیلم رعایت کرد و همین رضایت دانشگاه الازهر قاهره و انجمن عالی اسلامی شیعه در لبنان را نیز به همراه داشت. عمده مخالفت‌ها با فیلم از سوی روحانیون سعودی در مکه با پروژه عقاد مطرح شد.دولت مراکش بیشترین همکاری مشترک را با عقاد برای تولید این فیلم داشت اما شش ماه بعد از شروع کار در مراکش، دولت تسلیم فشار فزاینده سعودی‌ها شد و تولید فیلم را متوقف کردند. درنهایت معمر القذافی، پروژه را از نابودی نجات داد و ادامه کار و پایان فیلم به لیبی منتقل شد.

برداشت سوم| یک روایت خاص

عقاد تصمیم گرفته بود که با ابتکاری‌ترین روش، شخصیت اصلی فیلم را به تصویر بکشد؛ همچون مبلغی ساکت و پنهان. او تلاش کرد این داستان را بدون نشان دادن چهره یا شنیدن شدن صدای حضرت محمد (ص) و همین‌طور همسران و یا داماد ایشان (حضرت علی (ع) ) روایت کند. درواقع حضور ایشان، تنها به‌وسیله پیروانش و هر مریدی که در دسترس بود و نظرات پیامبر را با صدای بلند بیان می‌کرد ،با زیبایی‌شناسی خاصی امکان‌پذیر شد.

عقاد در بیشتر صحنه‌ها با ارائه زاویه دیدهای متفاوت حضور پیامبر را نشان می‌دهد و این موقعیت خاص و بکر سینمایی، یافتن راهی مناسب برای برطرف کردن محدودیت‌های تصویری است که عقاد به‌نوعی آن را تألیف کرد که بعدها همین شیوه در تولیدات وطنی مثل سریال امام علی (ع) مورداستفاده قرار گرفت.

برداشت چهارم|امتناع از حضور محمدعلی

ساخت این فیلم هم برای عقاد چندان سهل و آسان نبود او می‌خواست فیلم را هم‌زمان در دو نسخه انگلیسی و عربی بانام «الرساله» با دو گروه بازیگران متفاوت بسازد. به او پیشنهادشده بود که نقش «بلال» را به محمدعلی کلی بوکسور معروف بدهد و حتی فشارهایی هم برای این حضور وجود داشت اما عقاد می‌ترسید شهرت محمدعلی بر مقاصد معنوی فیلم سایه افکند و از حضور محمدعلی امتناع کرد.

درهرحال آنتونی کوئین در نقش حمزه (عموی پیامبر) بازی کرد و به دلیل ممنوعیت نشان دادن پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) او قهرمان فیلم شد. «ایرنه پایاس» نیز در نقش «هند» ظاهر شد. درواقع «هند» تنها زن به تصویر کشیده فیلم، همسر انتقام‌جوی مهم‌ترین دشمن پیامبر، ابوسفیان (مایکل انصارا) است. او تنها بازیگری بود که در هر دو نسخه انگلیسی و عربی فیلم به ایفای نقش پرداخت.موریس ژآر موسیقی استثنایی این فیلم را ساخت ؛ او برای ساخت موسیقی این فیلم ۴۰ روز را به تنهایی با یک شتر در بیابان‌های اطراف مکه زندگی کرد و او هم می‌دانست ساخت موسیقی این فیلم بدون الهام آسمانی امکان‌پذیر نیست.

برداشت پنجم|حاصل فیلم

فیلم «محمد رسول‌الله» پیام‌های اجتماعی پیامبر (ص) و دین اسلام از جمله برابری، عدالت، نحوه برخورد با اسرای جنگی و … را ارائه می‌دهد. در فیلم شاهد هستیم که پیامبر روحیه آزاد بخشی نسبت به بردگان و زنان دارد . همین ویژگی است که نمایش فیلم در آمریکا سبب تغییر مذهب فوج عظیمی از سیاهان وزنان آمریکایی شد. بااینکه جنگ‌های متعددی را در فیلم می‌بینیم اما زبان پیامبر صلح است. اگرچه با این نوع حماسی این جنگ‌ها غریبه نیستیم و در بسیاری از آثار سینمایی با موضوع عهد عتیق آن‌ها را دیده‌ایم اما نه جنگ‌های پیامبر شبیه نگره روایی عهد عتیق است نه زبان صلح او؛ حتی شبیه نگره آن عهد عتیقی نیست که اگر سیلی خوردید سویه دیگر صورت را تقدیم کنید.

پیام شخصی عقاد و بزرگ‌ترین آرزویش ایجاد پل ایمان به گذشته در فیلم با موسیقی عجیب موریس ژار کاملاً محسوس است. دریکی از صحنه‌های مهم فیلم پیروان آزاردیده محمد (ص) نصیحت می‌شوند که از کشور فرار کنند و به حبشه، کشوری مسیحی که پادشاهش سایر ادیان را آزار نمی‌داد، پناه ببرند. این صحنه اثرگذاری عجیبی در کشورهای غربی داشت و بسیاری از منتقدان در مورد این صحنه به‌صراحت نوشتند که اگر تندروهای غربی مخاطب این صحنه باشند، آیا حکمت پیامبر (ص) را در پرهیز از خشونت درک می‌کنند؟

برداشت ششم| دوبله فیلم

در دوبله فیلم «محمد رسول‌الله» اتفاقات عجیب‌وغریبی افتاده است که ذکر آن‌ها یک کتاب قطور خواهد شد. شاید تنها کسی که می‌توانست مدیریت دوبلاژ فیلم را بر عهده بگیرد استاد منوچهر اسماعیلی است. خاطره جلال مقامی که در این فیلم به‌جای نویل جیسون در نقش جعفر بن ابی‌طالب گویندگی می‌کند بسیار جالب است. او اشاره می‌کند اخلاق آقای اسماعیلی در مدیریت دوبلاژ ماندگار این فیلم بسیار متفاوت بود. من زمانی که جعفر بن ابی‌طالب با پادشاه حبشه ملاقات می‌کند را یک‌بار گفتم و برگشتم دیدم که آقای اسماعیلی نگاهم می‌کند و چیزی نمی‌گوید و پس از چند ثانیه تنها یک جمله را با صدای بلند گفت: جلال! جعفر ابن ابی‌طالب را خوب گفتی اما این نوع گفتار درشان خاندان پیامبر نبود. یک‌بار دیگر این نقش را گفتم که با رضایت خاطر منوچهر اسماعیلی همراه بود.

برداشت هفتم| حسرت

عقاد در ابتدای دهه هفتاد وارد ایران شد . این دعوت از سوی سید مرتضی آوینی و اطرافیانش صورت پذیرفت ، بلکه عقاد بتواند فیلم صلاح‌الدین را در ایران بسازد اما سازمان مافیایی تهیه‌کنندگان سینمای ایران، چنان شوریدند که عقاد از سفره دوباره به ایران امتناع کرد.